Małżeński ustrój majątkowy – to system stosunków prawnych istniejących pomiędzy małżonkami, które regulują stosunki majątkowe pomiędzy nimi oraz innymi podmiotami prawa.
Przepisu Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego regulują kwestie małżeńskich ustrojów majątkowych.
Ustroje majątkowe
USTAWOWY
(art. 31-46 K.R.O.)
UMOWNY
(art. 47-515 K.R.O.)
PRZYMUSOWY
(art.52-54 K.R.O.)
- Notarialne rozszerzenie lub wspólności – art. 48-50¹K.R.O.
- Rozdzielczość majątkowa
- Rozdzielczość majątkowa z wyrównaniem dorobków art. 51² - 515 K.R.O.
1. USTAWOWY USTRÓJ MAJĄTKOWY
WSPÓLNOŚĆ USTAWOWA – z mocy ustawy wspólność majątkowa między małżonkami powstaje z chwilą zawarcia małżeństwa. Obejmuje ona przedmioty nabyte przez oboje małżonków , albo przez jednego z nich w trakcie trwania małżeństwa.
Co należy do majątku wspólnego:
a) Pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego
z małżonków
b) Dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego
z małżonków (np. czynsz z najmu lub dzierżawy),
c) Środki zgromadzone na rachunku otwartym lub pracowniczym funduszu emerytalnego każdego z małżonków
d) Kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art.40 a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych
Co jest majatkiem odrębnym małżonków:
art.33 K.R.O
a)Przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej,
b) Przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba,
że spadkodawca lub darczyńca postanowił inaczej
c) Prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom (udziały w spółce cywilnej)
d) Przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokojenia osobistych potrzeb jednego z małżonków – nie zależnie od tego czy zostały nabyte ze środków pochodzących z tego majątku czy z majątku wspólnego (np. odzież, obuwie, wózek inwalidzki, aparat słuchowy, sprzęt sportowy, zbiór znaczków pocztowych. Z tym, że jeżeli dany przedmiot wykazuje znaczną wartość i w istocie stanowią lokatę kapitału, bądź celem ich gromadzenia jest osiągnięcie zysku, wówczas przedmioty te nie zalicza się do odrębnego majątku małżonków).
e)Prawa niezbywalne przysługujące tylko konkretnej osobie np.. służebności osobiste, prawo dożywocia
f) Przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Wyjątek stanowi renta należna poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość
g)Wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków
h)prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy
i) przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba,
że przepis szczególny stanowi inaczej
Zwykłe urządzenia domowe, które służą do użytku obojga małżonków są objęte wspólnością ustawową, także w wypadku gdy zostały nabyte poprzez dziedziczenie, darowiznę i zapis (z wyjątkiem kiedy spadkodawca lub darczyńca postanowił inaczej) – art.34 K.R.O.
UDZIAŁY W MAJĄTKU WSPÓLNYM
Zgodnie z przepisami Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego udziały są równe (art. 43 K.R.O.). Jednym z podstawowych obowiązków małżonków jest, aby każdy według swoich sił oraz możliwości zarobkowych i majątkowych przyczyniał się do zaspokojenia potrzeb rodziny. Osobiste staranie o wychowanie dzieci i praca we wspólnym gospodarstwie domowym – jest również zadośćuczynieniem powyższemu obowiązkowi (w całości
lub w części) – art. 27 K.R.O.
Cechą charakterystyczną dla wspólności ustawowej jest to, że żaden z małżonków nie może żądać w czasie jej trwania podziału majątku, jak również nie ma prawa rozporządzać ani zobowiązywać do rozporządzenia udziałem, który w razie ustania wspólności przypadnie mu lub poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku. Ustawa zobowiązuje małżonków do współdziałania w zarządzie majątkiem wspólnym.
2. UMOWNE USTROJE MAJĄTKOWE
W formie aktu notarialnego wspólność ustawową można rozszerzyć lub ograniczyć. Jedynym ograniczeniem jest to, że nie można rozszerzyć wspólności majątkowej na: (art. 49 K.R.O.)
- Przedmioty majątkowe, które przypadną małżonkowi z tytułu dziedziczenia, zapisu lub darowizny,
- Prawa majątkowe, które wynikają ze wspólności łącznej podlegające odrębnym przepisom,
- Prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie,
- Wierzytelności z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia, o ile nie wchodzą one do wspólności ustawowej, jak również wierzytelności z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę
- Niewymagalne jeszcze wierzytelności o wynagrodzenie za pracę lub z tytułu.
Rozdzielczość majątkowa.
Ustanowienie rozdzielczości majątkowej następuje w formie aktu notarialnego przed zawarciem małżeństwa, lub w trakcie. Oznacza to, że małżonkowie zachowują zarówno majątek nabyty przed zawarciem umowy, jak również majątek nabyty później. Małżonkowie rozporządzają samodzielnie swoim majątkiem – art. 51 - 51¹ K.R.O.
Rozdzielczość majątkowa z wyrównaniem dorobków.
Po zawarciu umowy majątkowej dorobkiem każdego z małżonków jest wzrost wartości jego majątku. Po ustaniu wspólności majątkowej małżonka, którego dorobek jest mniejszy niż drugiego małżonka, może zażądać wyrównania dorobków poprzez albo zapłatę lub przeniesienie prawa (art.544 K.R.O.).
3. PRZYMUSOWY USTRÓJ MAJĄTKOWY
Sąd ustanawia rozdzielczość majątkową na żądanie małżonków, tylko z ważnych powodów art. 52 K.R.O. Również wierzyciel może żądać ustanowienia przez sąd rozdzielczości majątkowej, tylko wówczas gdy uprawdopodobni, że zaspokojenie wierzytelności stwierdzonej tytułem wykonawczym wymaga dokonania podziału majątku wspólnego małżonków.
Rozdzielczość majątkowa powstaje z dniem oznaczonym w wyroku. Możliwe jest również ustanowienie rozdzielczości majątkowej z datą wsteczną – w wyjątkowych wypadkach zwłaszcza gdy małżonkowie żyli w rozłączeniu art. 52 § 2 K.R.O.
Z mocy prawa rozdzielczość majątkowa powstaje w razie ubezwłasnowolnienia bądź w razie ogłoszenia upadłości jednego z małżonków, w razie orzeczenia separacji również powstaje między małżonkami rozdzielczość majątkowa.
